Havacılık endüstrisi en güvenli ulaşım aracı olarak bilinir. Elbette bu başarı tesadüfi değildir. Havacılığın mükemmel güvenlik standartları genellikle önemli can kayıplarının yaşandığı trajik uçak kazalarından sonra geliştirilmiştir. Uçak kara kutuları (uçuş kayıt cihazları olarak bilinir), uçuş sayısındaki muazzam artışa rağmen endüstrinin güvenlik standartlarını hızla artırmasını sağlayan kritik bileşendir. Havacılıkta vazgeçilmez unsur olan kara kutu (black box) sayesinde uçak kazanlarına neden olan arızaların %90’ına kadarının tespit edilebilebildiği bilinmektedir. Peki, uçaklarda kara kutu nedir, nasıl çalışır, uçağın neresinde bulunur, hangi renktir? İşte hayati bileşen kara kutu hakkında tüm merak edilenler.
Kara kutu nedir ✈️
Kara kutu (uluslarası kullanım şekliyle flight recorder), bir uçuş kayıt cihazıdır. Kara kutu, her hava aracında bulunması gereken uçuş veri kaydedicisidir. Tüm uçuş bilgileri, belirli bir algoritma ile kara kutuya kaydedilir. Bu, kaydedilen uçuş verilerinin yetkililer tarafından ihtiyaç duyulduğunda erişilebilir olmasını sağlar. Kara kutular, uçağın uçuş veri kaydedicisini (FDR) ve kokpit ses kaydedicisini (CVR) ifade eder. Bunlar genelde ayrı modüllerdir ancak bazı modern versiyonlar hem FDR’yi hem de CVR’yi tek bir ünitede birleştirir. Kara kutu, genellikle bir kazadan kaynaklanan hasarı en aza indirmek için uçağın kuyruğuna yerleştirilir.
Kara kutu, granit kadar sağlam olacak şekilde tasarlanmıştır. 1100 derece sıcaklıkta bile yapısal bütünlüğü belirli bir süre bozulmadan kalabilir. Kara kutular uçağa monte edilmeden önce birçok güvenlik testine tabi tutulur. Uçaklarda yalnızca bu güvenlik testlerinden geçebilen kara kutular kullanılır.
Kara kutular adlarının aksine kutu şeklinde veya siyah değildir; bir uçak kazasından sonra kolayca bulunabilmeleri için parlak turuncuya boyanmıştır. Her biri 10.000 – 15.000 dolar arasında fiyatlandırılan ve yaklaşık 4.5 kg ağırlığında olan bu cihazlar, araştırmacıların bir kazadan önceki son olayları araştırmalarına olanak tanır.
FDR (Uçuş veri kaydedici) nedir ⏺️
FDR açılımı Flight Data Recorder olup, Türkçede “Uçuş Veri Kaydedici” anlamına gelmektedir. FDR, uçağın performans parametrelerinin, sistem durumunun ve çevresel koşullarının ayrıntılı bir dijital kaydını sağlar ve herhangi bir olumsuz olayın koşullarına ilişkin önemli fikirler sunar. Bir uçağın piste yaptığı andan varış noktasına indiği ana kadar Uçuş Veri Kaydedici (FDR), uçuş verilerini titizlikle kaydeder. Bu verilere irtifa, hava hızı, yön, dikey ivme, kontrol girişleri, motor parametreleri ve sistem işlevselliği dahildir ancak bunlarla sınırlı değildir. Bu tür kapsamlı veri yakalama, her uçuş manevrasının, sistem operasyonunun ve çevresel etkinin inceliklerini titizlikle belgeleyen dijital bir ayak izi görevi görür.
Yüksek etkili çarpışmalar, aşırı sıcaklıklar ve suya batma gibi en zorlu koşullara dayanacak şekilde tasarlanan Uçuş Veri Kaydedicinin dayanıklılığı, felaket olaylar karşısında bile kritik uçuş verilerinin korunmasını sağlar. Sağlam, yangına dayanıklı bir kasa içinde bulunan çarpışmaya dayanıklı bellek birimi, her uçuşun özünü kapsülleyerek bozulmaya karşı korur.
FDR, bir havacılık olayı veya kazası sonrasında araştırmacılara olayın gizemlerini çözmek için bilgi sağlar. Uçuş Veri Kaydedici, olay sonrası analizdeki rolünün ötesinde, havacılık sektöründe proaktif güvenlik yönetiminin temel taşı olarak hizmet eder.
Uçuş veri kaydedici özellikleri
- Kaydedilen süre: 25 saat (kesintisiz)
- Parametre sayısı: 18 – 1000+
- Darbe toleransı: 3400Gs / 6.5 ms
- Yangına dayanıklılık: 1100 ℃ / 30 dk
- Su basıncına dayanıklılık: 6000 metre
- Su altı konum belirleyici: 37.5 KHz
CVR (Kokpit Ses Kaydedici) nedir 🎙️
CVR açılımı “Cockpit Voice Recorder” olup, Türkçede “Kokpit Ses Kaydedici” anlamına gelir. CVR, uçuş ekibinin seslerini ve kokpit içindeki diğer sesleri kaydeder. Kaydedicinin mikrofonu genellikle iki pilot arasında üstteki gösterge panelinde bulunur. Motor gürültüsü, durma uyarıları, iniş takımının açılması ve kapanması, başka tıkırtılar ve patlamalar, her şey kaydedilir. Bu seslerden motor devri, sistem arızaları, hız ve belirli olayların meydana geldiği zaman gibi parametreler belirlenebilir. Hava Trafik Kontrolü ile yapılan iletişimler, otomatik radyo hava durumu brifingleri ve pilotlar ile yer veya kabin ekibi arasındaki konuşmalar da kaydedilir. Genellikle NTSB (Ulusal Ulaşım Güvenliği Kurulu), FAA (Federal Havacılık İdaresi), uçağın operatörü, uçak ve motorlarının üreticisi ve pilotlar derneği üyelerinden oluşan bir komite, kaydı dinlemek için bir araya gelir. Bu komite, soruşturma sırasında kullanılacak CVR ses kayıtlarının yazılı bir dökümünü oluşturur. FAA hava trafik kontrol bantları -ilgili zaman kodlarıyla birlikte- kaza dizisi sırasında bir veya birden fazla olayın yerel zamanını belirlemeye yardımcı olmak için kullanılır. Bu süreler transkripte uygulanır ve transkriptteki her olay için yerel bir zaman sağlar. Kritik olaylar için daha kesin zamanlama, ses spektrumu yazılımı kullanılarak elde edilir.
CVR kayıtları, kaza soruşturmasında elde edilen diğer olgusal bilgilerden farklı şekilde ele alınır. Kokpit içindeki sözlü iletişimlerin son derece hassas olması nedeniyle Kongre, Güvenlik Kurulu’nun CVR ses kaydının hiçbir bölümünü yayınlamamasını gerektirmiştir. Bu hassasiyet nedeniyle, CVR sesi ve transkripti için yüksek derecede güvenlik sağlanır.
Kokpit ses kaydedici özellikleri
- Kaydedilen süre: 30 dakika (SSD ile 2 saat)
- Kanal sayısı: 4
- Darbe toleransı: 3400Gs / 6.5 ms
- Yangına dayanıklılık: 1100 ℃ / 30 dk
- Su basıncına dayanıklılık: 6000 metre
- Su altı konum belirleyici: 37.5 KHz
Kara kutu ne işe yarar ✴️
Kara kutu, kazaların neden kaynaklandığını açıklığa kavuşturmaya ve kazaları önlemenin yollarını bulmaya yardımcı olur. Kara kutu ilk kez 1947 yılında kullanılmıştır. 1958’den sonra Sivil Havacılık Kurulu’nun koyduğu kurallara göre uçakta bulundurulması zorunlu hale getirilmiştir. Kara kutu, uçakla ilgili her türlü bilgiyi ve konuşmayı depolar. Sağlam tasarımı sayesinde en zor koşullarda bile korunabilir. Yolcu uçaklarının kara kutuları deniz altında 90 gün boyunca sinyal gönderebilir. Kara kutular, suyla etkileşime girdiği anda etkinleşir ve sinyal göndermeye başlar. Böylece uçak kazasının yerini arayan herhangi bir ekip, kutuyu deniz altında bile bulabilir.
Pilotların konuşmaları da kara kutuya kaydedilir. Böylece araştırmacılar pilotların son konuşmalarını dinleyebilir. Ancak bu her kara kutu için geçerli değildir. Bazı kara kutular yalnızca uçakla ilgili verileri kaydederken, bazıları pilot konuşmalarını da kaydetme özelliğine sahiptir.
Bir uçağın kara kutusu, uçuş kaydedici (flight recorder) olarak da adlandırılır ve uçuş sırasında pilotların yaptığı sesli aktiviteleri, prosedürleri ve hatta konuşmaları kaydeden ve saklayan bir cihazdır. Temelde kara kutunun işlevi, bir kaza durumunda olası nedenlerine ışık tutacak herhangi bir veriyi kaydetmektir. Peki bu gizemli cihaz hakkında daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? Uçaklardaki Black Box nedir, FDR ve CVR neyin kısaltmasıdır? Kara Kutu hakkında her şey burada.
Kaynak: Donanimhaber – https://www.donanimhaber.com/ucaklardaki-kara-kutu-nedir-ne-ise-yarar–184091
